Legalistyczna neutralizacja nauki o czynach wewnętrznie złych i absolutnych zakazach moralnych w adhortacji Amoris laetitia
Słowa kluczowe:
Amoris laetitia, czyny wewnętrznie złe, absolutne zakazy moralne, cudzołóstwo, legalizm, okoliczności łagodzące, prawo stopniowości, nierozerwalność małżeństwa, normy a ideały, specyfikacja norm ogólnych, miłosierdzieAbstrakt
Nauka o czynach wewnętrznie złych i absolutnych zakazach moralnych jest ewidentnie niewygodna dla rozwiązań duszpasterskich i dyscyplinarnych proponowanych w ósmym rozdziale adhortacji apostolskiej Amoris laetitia papieża Franciszka. Nauka ta jest jednak częścią moralnej doktryny Kościoła katolickiego, dlatego nie sposób jej zaprzeczyć bez wchodzenia w otwarty konflikt z doktryną. W związku z tym w artykule omówiono główne elementy strategii, która zdaje się być zastosowana w tekście adhortacji, aby zneutralizować i zrelatywizować tę tradycyjną naukę bez generowania jawnych sprzeczności z doktryną. Jeden z takich zabiegów strategicznych polega na odwołaniu się do tradycyjnej koncepcji okolicznościach łagodzących, które zmniejszają negatywną ocenę moralną czynu ludzkiego. Jednak ta koncepcja wydaje się być wykorzystana w tekście adhortacji, jako wyraz legalistycznego podejścia do moralności. Jedna z odmian legalizmu, która może być określona jako „laksystyczna”, służy jedynie pewnemu interpretowaniu norm moralnych, aby wybronić ludzi przed zarzutem ich naruszania. Taka postawa nie bierze pod uwagę wpływu ludzkich czynów na urzeczywistnianie prawdziwego dobra osoby ludzkiej, które jest celem moralności i racją istnienia norm. Tym samym legalizm nie pomaga ludziom osiągnąć celu, jakim jest spełnienie i szczęście, lecz wiedzie ich do szkodliwego minimalizmu moralnego. Inny sposób neutralizacji nauki o czynach wewnętrznie złych i absolutnych zakazach moralnych polega na legalistycznej reinterpretacji prawa stopniowości, o którym uczył Jan Paweł II. Aby dokonać tej reinterpretacji w tekście adhortacji zamieniono zobowiązującą normę nierozerwalności małżeństwa na ideał nierozerwalności, który ze swej natury jest nadobowiązkowy. Kolejnym strategicznym środkiem neutralizacji nauki o czynach wewnętrznie złych i bezwyjątkowych zakazach moralnych, który wydaje się być obecny w adhortacji, jest pewien sceptycyzm dotyczący możliwości zastosowania norm ogólnych do niektórych szczegółowych przypadków, które rzekomo mogą być do tego stopnia unikalne, że normy ogólne nie mogą ich objąć. W konsekwencji jednak taki sceptycyzm odmawia ludzkiemu rozumowi zdolności poznania moralnej istoty pewnych czynów ludzkich, a nawet sytuuje je poza dziedziną moralności. Na poparcie tego sceptycyzmu w tekście adhortacji posłużono się wyrwaną z kontekstu wypowiedzią św. Tomasza z Akwinu, pomijając zupełnie te fragmenty, gdzie Tomasz wyraźnie uczy o czynach bezwzględnie moralnie zakazanych, ze względu na ich obiektywny, wewnętrzny nieporządek. W końcu artykuł omawia koncepcję miłosierdzia, która została zubożona w adhortacji, aby najprawdopodobniej umożliwić legalistyczną neutralizację nauki o czynach wewnętrznie złych i absolutnych zakazach moralnych. W adhortacji bowiem miłosierdzie wydaje się być pozbawione statusu cnoty i sprowadzone do litości, która jest reakcją emocjonalną, bez związku z szerszym horyzontem obiektywnego dobra człowieka. W wyniku strategii, którą zadaje się stosować papież w adhortacji, usiłuje on wykazać spójność proponowanych przez siebie rozwiązań z doktryną. Jednak powołując się na różne elementy doktryny moralnej, wynajduje dla nich znaczenia wyraźnie odmienne od tych, jakie miały one dotychczas.
Bibliografia
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (2014), Poznań.
Nauczanie Kościoła:
Benedykt XII (1336), Konstytucja Benedictus Deus (29-I-1336 r.) w: H. Denzinger, Enchiri-dion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum. Compendium of Creeds, Definitions, and Declarations of the Catholic Church, red. P. Hunermann, R. Fastiggi, A. Englund Nash, San Francisco 201243, nr 1002.
Franciszek (2013), Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, „Acta Apostolicae Sedis” 105, s. 1019-1137.
Franciszek (1016), Adhortacja apostolska Amoris laetitia, „Acta Apostolicae Sedis” 08, s. 311-446.
Franciszek (2015), Littera apostolica Iubilaeo Extraordinario Misericordiae Adveniente, ad Venerabilem Fratrem Salvatorem Fisichella, Praesidem Pontificii Consilii de Nova Evan-gelizatione Promovenda, „Acta Apostolicae Sedis” 107, s. 974-976. Wersja polska: List, na mocy którego udziela się odpustu z okazji Jubileuszu Miłosierdzia, https://w2.vatican.va/content/francesco/pl/letters/2015/documents/papa-francesco_20150901_lettera-indulgenza-giubileo-misericordia.html [dostęp: 05.05.2018].
Franciszek (2016), List apostolski Misericordia et misera, „Acta Apostolicae Sedis” 108, s. 1311-1327
Franciszek (2016), Epistula apostolica ad Excellentissimum Dominum Sergium Alfredum Fe-noy, delegatum Regionis Pastoralis Bonaërensis, necnon adiunctum documentum (de pra-ecipuis rationibus usui capitis VIII Adhortationis post-synodalis “Amoris Laetitia”), „Acta Apostolicae Sedis” 108, s. 1071-1074.
Jan Paweł II (1982), Adhortacja apostolska Familiaris consortio, „Acta Apostolicae Sedis” 74, s. 81-191.
Jan Paweł II (1985), Adhortacja apostolska Reconciliatio et paenitentia, „Acta Apostolicae Sedis” 77, s. 185-275.
Jan Paweł II (1993), Encyklika Veritatis splendor, „Acta Apostolicae Sedis” 85, s. 1134-1228.
Jan Paweł II (1996), Lettera al Card. William W. Baum in occasione del corso sul foro interno organizzato dalla Penitenzieria Apostolica (22-III-1996 r.), w: Insegnamenti, XIX, 1 (1996), 589, https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/letters/1996/documents/hf_jp-ii_let_19960322_penitenzieria.html [dostęp: 05.05.2018].
Paweł VI (1968), Encyklika Humanae vitae, „Acta Apostolicae Sedis” 60, s. 481-503.
Katechizm Kościoła katolickiego (2002), Poznań.
Kodeks prawa kanonicznego. Komentarz (2011), edycja polska na podstawie wydania hisz-pańskiego, red. P. Majer, Kraków.
Kongregacja Nauki Wiary (1994), List do biskupów Kościoła katolickiego na temat przyjmo-wania Komunii św. przez wiernych rozwiedzionych żyjących w nowych związkach, „Acta Apostolicae Sedis” 86, s. 974-979.
Kongregacja Nauki Wiary (1980), Deklaracja Iura et bona, „Acta Apostolicae Sedis” 72, s. 542-552.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna (2010), W poszukiwaniu etyki uniwersalnej: nowe spoj-rzenie na prawo naturalne, tłum. R. Kiełtyka, Kraków.
Papieska Rada ds. Interpretacji Tekstów Prawnych (2000), Deklaracja dotycząca dopuszczania do Komunii Świętej wiernych rozwiedzionych i żyjących w powtórnych związkach (24-VI-2000), „Communicationes” 32, s. 159-162.
Sobór Trydencki (2004), Sesja VI, Dekret o usprawiedliwieniu, Sesja XIII, Dekret o Sakramencie Eucharystii, w: Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst łaciński i polski, red. A. Baron i H. Pietras, t. IV, Kraków, s. 289-325, 445-471.
Sobór Watykański II (2002), Konstytucja Gaudium et spes, w: Sobór Watykański II, Konsty-tucje, dekrety, deklaracje, Poznań, s. 526-606.
Synod Biskupów (2015). XIV Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne, Relacja Końcowa Synodu Biskupów dla Ojca Świętego Franciszka, (24-X-2015), Libreria Editrice Vaticana. http://niedziela.pl/download/synod_relacja_koncowa.pdf [dostęp: 25.08.2018].
Prace teologiczne i filozoficzne:
Aurelius Augustinus [br.], Contra Mendacium, ed. J.P. Migne, PL 40, Bibliotheca Cleri Uni-versa, Brepols–Turnhout, s. 518-547.
Chaput Ch.J. (2017), The Splendor of Truth in 2017, „First Things” 10, https://www.firstthings.com/article/2017/10/the-splendor-of-truth-in-2017 [dostęp: 05.052018].
Galewicz W. (2013), Tomasz z Akwinu o bezwzględnych zakazach moralnych, „Przegląd To-mistyczny”, t. XIX, s. 283-299.
Lepa F. (2013), Kompetencje, uprawnienia i obowiązki w Kościele katolickim, Białystok.
Nowicka U. (2016), Przeszkoda przyzwoitości publicznej, w: Przeszkody małżeńskie w prawie kanonicznym, red. Wojciech Góralski, Warszawa, s. 437-462.
Piechowiak M. (2005), Legalizm, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. A. Maryniarczyk, t. 6, Lublin, s. 286-289.
Pinckaers S.T. (1994), Źródła moralności chrześcijańskiej. Jej metoda, treść, historia, tłum. A. Kuryś, Poznań.
Plich R. (2008), Koncepcja miłosierdzia według świętego Tomasza z Akwinu. Geneza, interpre-tacja i rozwinięcie, „Przegląd Tomistyczny” XIV, s. 291-358.
Thomas de Aquino (1891-1897), Summa Theologiae, ed. Commissio Leonina, t. 6-9, Romae.
Thomas de Aquino (1982), Questiones disputatae de malo, ed. Commissio Leonina, t. 23, Roma–Paris.
Thomas de Aquino (1969), Sententia libri Ethicorum, ed. Commissio Leonina, t. 47, 1, Romae.
Thomas de Aquino (1996), Quaestiones quodlibetales, ed. Commissio Leonina, t. 25, 1, Roma–Paris.
Thomas de Aquino (1954), In duo praecepta caritatis et in decem legis praecepta, w: Opuscula theologica, t. 2, Taurini–Romae, s. 245-271.
